اوقات فراغت در ایران باستان

شواهد نشان می دهد در ایران باستان ایام فراغت وجود داشته و به این امر اهمیت می دادند اما متاسفانه تاکنون مطلبی مستقل در مورد ایام فراغت در دوره باستان خصوصا در مورد ایران نوشته نشده و حتی در کتب مختلف تاریخی به این امر به طور مستقل پرداخته نشده و فقط به طور پراکنده در برخی سطرها از ورزش جوانان و کارهایی که انجام می دادند اشاراتی شده است.

ایرانیان باستان در تمام دوره های تاریخ به جوانان و قشرهای مختلف مردم اهمیت می دادند و برای پر کردن ایام فراغت جوانان از هیچ کوششی دریغ نمی کردند و در این مورد از ملل مختلف هم چیزهایی را وام می گرفتند.

در دوران باستان جامعه دارای طبقات مختلفی بود، در بین این طبقات، طبقه ی حاکم برای خود یک سری امتیازهای ویژه ای از جمله اوقات فراغت قائل بود و به منظور حفظ آن امتیازها برای خود و آیندگانشان، حتی به زور متوسل می شدند.

نشانه های این مسأله را در بیشتر جوامع پیشرفته ی گذشته می توان مشاهده کرد. فرهنگ دوران باستانسهم بسزایی در تکامل و پیشرفت جوامع مغرب زمین داشت. فلاسفه ی یونان به اوقات فراغت توجه زیادی داشتند، زیرا آن ها بهره گیری از اوقات فراغت را یکی از راه های حفظ هم بستگی می دانستند.

ارسطو یکی از معروف ترین فیلسوفان یونان در نوشته های خود از زمان اضافی، زمان برای خود یا زمان آرامش صحبت کرده است. او می گوید: ما کار می کنیم تا اوقات فراغت داشته باشیم، جنگ می کنیم تا در صلح زندگی کنیم.

در یونان باستان، کار در مقابل فراغت نقش منفی تری داشته و بیشتر متوجه ی بردگان و اقشار فرودست بوده است تا وسایل و امکانات طبقه ی حاکم را فراهم نمایند. جالب است که ایرانیان عهد باستان معتقد بودند، اوقات فراغت و تفریح شرط اولیه و لازمه ی زندگی سعادت مند است، این نظریه که ما کار می کنیم تا اوقات فراغت داشته باشیم، برای نسل امروز و به ویژه جوانان بسیار مدرن است. به هر حال ایرانیان باستان عقیده داشتند زندگی انسان از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول که همراه با رنج و مشقت است، کار نام دارد و بخش دوم اوقات فراغت است که در آن انسان به فعالیت هایی مطابق با امیال و خواسته های خود می پردازد.

ایرانیان باستان به ایام فراغت اهمیت می دادند و به خصوص در زمان هخامنشیان و به ویژه در دوره داریوش این امر به خوبی دیده می شود. اوقات فراغت برای کشاورزان، صنعتگران وجود داشته و حتی در این دوران برای زنان باردار مرخصی طولانی مدت وجود داشته و این در صورتی بوده که از تمام حقوق و مزایای خود بهره مند می شدند. در دوره اشکانیان نیز که ایرانیان تحت تاثیر فرهنگ و تمدن یونان باستان قرار گرفتند و از آن جایی که یونانیان از اصول دموکراتیک پیروی می کردند مسلما این امر در ایرانیان نیز تاثیر خود را گذاشته و حتی در مورد ایام فراغت خود از یونانیان دموکراتیزه نیز تاثیر پذیرفته اند.

برخورداری از روحیه شاد و در واقع جسم و تن سالم در تمام جوامع باستان و به خصوص ایران اهمیت داشته مسلما تمام حکومت های آن دوره برای به دست آوردن و در واقع ارتقا بخشیدن به این امر تلاش زیادی می کرده اند.

از آن جا که ایرانیان باستان به امر تعلیم و تربیت نوجوانان و جوانان اهمیت زیادی می داده اند سعی می کردند در مدارس تمام امکانات و وسایل مورد نیاز برای این قشر حاصل شود تا جوانان بهتر بتوانند تحصیل کنند. در مدارس ایران باستان آن چه که برای همه مشترک بود، فرا گرفتن فنون جنگ بود. زندگی دانشجویان در مدارس عالی بسیار دشوار بود. شاگردان صبح زود بیدار می شدند و مسافت زیادی را می دویدند و بر اسبان سرکش سوار می شدند و به سرعت می تاختند. از دیگر کارهای این مدارس شنا و شکار جانوران و دنبال کردن دزدان و کشاورزی و درختکاری و طی کردن مسافت های درازی در گرمای شدید تابستان یا سرمای جانفرسای زمستان بود. آنان را چنان پرورش می دادند که بتوانند دگرگونی های هوا را به خوبی تحمل کنند و با خوراک ساده بسازند و بی آنکه سلاح و لباس شان تر شود از رودخانه ها بگذرند.

بسیاری از کارها و تفریحاتی که هم اکنون در ایران صورت می گیرد مانند شنا، اسب سواری و ورزش های مختلف، در آن زمان در مدارس به عنوان اصول مهم و اولیه تعلیم و تربیت صورت می پذیرفت و ایرانیان باستان بخشی از اوقات روزمره خود را به تفریحات و کارهای مفید اختصاص می دادند.

شاید بتوان گفت که ورزش های مختلف در دوره های تاریخی ایران باستان از اهمیت خاص برخوردار بودند و حتی بعضی از آنها جزو ورزش هایی به حساب می آمدند که در ایام فراغت بیشتر مورد توجه قرار می گرفت از جمله آنها بازی شطرنج (ویچرشن چترنگ) بود که در زمان اشکانیان مورد توجه قرار گرفت و بیشتر جوانان در ایام فراغت شطرنج بازی می کردند.

• منابع :

1- اردشیر خدادادیان، تاریخ ایران باستان (اشکانیان)، مجموعه پنجم

2- کتاب مدیریت اوقات فراغت از مجموعه کتاب های سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری مشهد